Wat is Scandinavisch design? Kenmerkend voor Scandinavisch design zijn de lichte muren, de houten vloeren en een minimalistische inrichting. Het is natuurlijk veel meer dan alleen een paar IKEA-frutseltjes kopen. De Scandinavische landen kennen een lange designtraditie die ook leunt op het vakmanschap uit de pre-industriële tijd. De Finse Alvar en Aino Aalto waren belangrijke sleutelfiguren, maar je kunt ook denken aan de Denen met Arne Jacobsen, Finn Juhl of Poul Henningsen.
Coverfoto: Vanitjan via Freepik.com
Als de industriële revolutie zijn intrede doet in West-Europa in de 19e eeuw ontstaan er ook nieuwe kunststromen. Groot-Brittannië is de eerste plek ter wereld waar de rokende schoorstenen het nieuwe stadsbeeld werden. Het is dan ook niet voor niets dat hier voor het eerst weerstand kwam tegen de vervuilende industrie. Ook de massaproductie met producten van lage kwaliteit werd kritisch bejegend. De zogenaamde ‘Arts-and-crafts‘-beweging van William Morris en inspirator John Ruskin neigde juist terug naar het verleden. Een wereld waarin vakmanschap en toewijding de norm waren bij het maken van producten.
Art Nouveau
Met de komst van de Art Nouveau (ook wel Jugendstil) begin 20e eeuw was het modernisme definitief daar. De jugendstil manifesteerde zich bijvoorbeeld in glaskunst, boeken, sieraden, meubels, architectuur en schilderkunst. De stroming zette zich af tegen de kunst die de 19e eeuw tot dan toe gekenmerkt had. In Denemarken zien we dan een eigen variant van de Art Nouveau: Skønvirke.
In deze tijd ontstaat ook de Bauhaus-opleiding in Duitsland, die veel invloed zou gaan hebben op het Scandinavisch design. Sociale kritiek speelde bij stromingen als Bauhaus een belangrijke rol. We leefden toen immers in een tijd van sociale onrust. Denk aan de socialistische ideeën van Marx en Engels en aan de opkomst van het communisme. De zo verguisde arbeiders in de fabriekshallen kregen steeds meer een stem.
Foto Simone Hutsch | Bauhaus Archive Berlijn
Art Deco
Met de Eerste Wereldoorlog vinden er verschuivingen plaats en ontwikkelt zich langzaamaan een kunststroom die we Art Deco zijn gaan noemen. Tijdens de wereldtentoonstelling van 1925 in Parijs krijgt deze stroming definitief zijn naam. We zitten dan middenin de roaring twenties, waar de grote oorlog al heel ver weg lijkt. Voorbeelden van verwante stromingen zijn de Amsterdamse school en de stijl van Piet Mondriaan. Kenmerkend is het industriële design, de eenvoud en het kleurrijke gebruik van glas-in-lood. Waar art nouveau een maatschappijkritisch karakter heeft, is Art Deco meer een omarming van het moderne. Beide kunstvormen zijn kleurrijk maar zijn te onderscheiden in de vormen. Art deco gebruikt veel meer strakke lijnen, waar Art Nouveau ronde, natuurlijke lijnen gebruikt.
Waarom zijn al deze voorgangers van het Scandinavisch design relevant? Omdat ze allemaal van invloed zouden zijn en nauwelijks helemaal los gezien kunnen worden. De designers (in wording) die toen in Scandinavië leefden kregen al deze kunststromen wel op de één of andere manier mee in hun leven.
Tweede Wereldoorlog en Scandinavische landen
Geleidelijk aan komt er meer nederigheid en realisme in de Europese cultuur. Die kentering komt in ieder geval voort uit de economische crisis in de jaren dertig, de vernietigende Tweede Wereldoorlog en de dekolonisering. In de jaren veertig beginnen de Scandinavische landen naar elkaar te kijken op kunst- en designvlak. Zo zijn er diverse conferenties waarbij kunstenaars en ontwerpers uit Noord-Europa bij elkaar komen. De speerpunten zijn eenvoud, functionaliteit en esthetiek. Daarmee is het Scandinavisch design geboren.
Het Scandinavisch design bouwde voort op wat er al was. Zo zou het Duitse Bauhaus van grote invloed zijn als het gaat om eenvoud en functionaliteit. Geen enkele kunst- of design-stroming bestaat zonder brede erkenning. Het Scandinavisch design werd als naam en merk pas echt bekend in de jaren 50. In 1951 winnen Tapio Wirkkala en Hans Wegner de Lunning-prijs. Deze juryprijs was een soort van Oscar voor Scandinavisch design. De internationale aandacht is een teken dat Scandinavisch design echt op de kaart staat.
Hoe Scandinavisch design de emigrant achterna ging
Ook de economische voorspoed ten gevolge van de wederopbouw maakte dat Scandinavisch design zich ontwikkelde. Designinterieur werd voor een groter publiek toegankelijk. Dat gebeurde op de eerste plaats in de Verenigde Staten. Afgezien van Pearl Harbour kende de VS weinig oorlogsschade op eigen grondgebied. De economie was er mede daarom snel bovenop. Bovendien waren er extra huizen nodig voor de terugkerende Amerikaanse soldaten en eventueel nieuwe aanhang. Scandinavisch design prijkte al snel in de magazines en op tentoonstellingen.
Het is dan ook niet voor niks dat Scandinavisch design sterke invloed had op de zogenaamde ‘mid-century modern‘-stijl die zich in de VS ontwikkelde. Beide designstromen trokken gelijktijdig met elkaar op. In veel gevallen kunnen ze ook moeilijk los van elkaar gezien worden. Veel Scandinavische designers werden in de VS als mid-century modern gezien en verkocht.
De aantrekkingskracht van Scandinavië
De aantrekkingskracht van Scandinavië was er al in de VS stelt Amerikaans onderzoekster Diana Jocelyn Greenwold. In de vroege jaren van de VS als onafhankelijke staat waren er zoals bekend vele migranten om het enorme land te koloniseren. De heersende meerderheid was toen en nu nog Angelsaksisch. Net als nu werden veel migranten van vreemde culturen door een deel van de bevolking gewantrouwd. De Scandinaviërs echter werden omarmd. Ze spraken weliswaar een andere taal, maar deelden hun protestantse geloof, uiterlijke kenmerken en veel gebruiken.
Het is dan ook niet gek dat Scandinavische producten al voor de Tweede Wereldoorlog geëxposeerd werden in de VS. Dat geldt bijvoorbeeld voor de glasambacht van het beroemde Zweedse bedrijf Orrefors. Na de oorlog opende de VS zich naar de wereld toe, waar het zich eerder op politiek vlak afzijdig had gehouden (de Monroe-doctrine). Er kwamen uitwisselingsprojecten (Fulbright program) voor studenten en ook kunst- en industriële exposities namen in aantal toe. Via die weg kwamen ook het Deens en Scandinavisch design in de VS op de agenda te staan.
De Deense onderzoeker Mads Mordhorst betoogt zelfs dat het de VS was die ervoor zorgden dat we het nu met z’n allen over Scandinavisch design hebben. Noorwegen, Denemarken, Zweden en Finland dachten aanvankelijk vooral in nationale context. Het succes op de Amerikaanse markt met het generaliserende ‘Scandinavian’, maakte dat het concept ook in Europa gretig ontvangen werd. De Scandinavische landen kozen eieren voor hun geld en surften op de populariteitsgolf mee.
Foto: Firmaet Elfelt | Beeldbank Københavns Museum | Restaurant in Kopenhagen in 1937 met de kenmerkende PH-lampen van Poul Henningsen.
Wat is Scandinavisch design?
Scandinavisch design was het minimalistische alternatief voor het fascistische design, waar Europa niks meer mee te maken wilde hebben. Scandinavisch design stond voor (sociaal-)democratie. De focus op huis en gezin in plaats van de staat en de natie. Scandinavisch design gaat veel verder dan enkel meubels en huishoudelijke apparaten. Het komt tot uiting in industrieel design, architectuur, stadsplanning, elektronica, mobiele telefoons en auto’s.
Scandinavisch design als concept heeft zoals gezegd geprofiteerd van de internationale mythevorming en positieve beeldvorming ten opzichte van de Scandinavische landen. Marketing heeft daar natuurlijk een belangrijke rol bij gespeeld. Grote Scandinavische merken gebruiken nog steeds de positieve connectie met Scandinavië bij het verkopen van hun producten en diensten. Denk maar aan merken als Volvo of IKEA. Ook de vele Deense meubelmerken gaan prat op het etiquette Deens design, waarover verderop meer.
Scandinavisch design vandaag de dag
In de jaren 70 lijkt Scandinavische design even op de achtergrond te raken en vanaf de jaren 90 trekt de aandacht weer aan. Hoewel die aandacht ook nooit helemaal weg was. Het hernieuwde succes van Scandinavische design past perfect in een wereld van nieuwe media en meer complexiteit. Wellicht zou je kunnen stellen dat de hang naar minimalisme in combinatie met kleinschalige gezelligheid wel een logische reactie is op de tijd waarin we nu leven. Internet, meer welvaart en reizen maken onze wereld heel veel groter en geven veel meer keuzemogelijkheden.
Ook de urgentie om duurzame, natuurlijke materialen te gebruiken sluit aan bij wat Scandinavisch design in essentie is, of in ieder geval zou moeten zijn. Dit herken je naast het gebruik van hout ook terug in aanwezige planten in huis. Het is niet voor niks dat IKEA een plantenafdeling heeft. Groen in huis hoort bij het concept. Je vindt de natuur zelfs in de patronen en structuur van stoffen terug. Denk aan kussentjes met nepdierenhaar of -huid, wollige dekentjes en natuurlijke patronen in tapijten.
In de meubelindustrie herkennen we nog steeds de strakke lijnen, warme tinten en een functioneel ontwerp. Omdat Scandinavische huizen traditioneel vrij klein waren, wordt er relatief weinig decoratie gebruikt. Minder is vaak meer. Ook functionaliteit heeft nog een belangrijke plek in het Scandinavische design van nu.
Foto Taryn Elliot Pexels | Scandinavisch design nu
Wat is Scandinavisch design bij jou in huis? De meeste woonkamers in Scandinavisch design hebben witte, lichtgrijze of lichtbruine muren. Zo versterk je het licht en bevorder je openheid en luchtigheid. In de donkere Scandinavische wintermaanden is dit een welkom effect. Vaak worden accentkleuren zoals zachtblauw, felgeel of lichtroze gebruikt voor de gezelligheid.
In andere materialen wordt vaak voor natuurlijke tinten gekozen. Denk aan steen- en houdtexturen. Hoewel het decor voornamelijk zachte, kalmerende kleuren heeft, is er ruimte voor fellere kleuren in de details. De raambekleding is afwezig of sober en benadrukt extra het minimalisme.
In een Scandinavisch ontworpen kamer kun je ook kale houten vloeren en wit geschilderde bakstenen muren verwachten. Dat geeft een ruwe textuur, maar ook maximalisering van het licht, meer openheid en frisheid.
Scandinavisch design-verlichting 💡
Scandinavisch design-verlichting kent veel variatie. Denk aan tafellampen, staande lampen, wandlampen, spotjes, plafondlampen en hanglampen. Kenmerkend zijn vaak de strakke lijnen, net als in de meubels. Scandinaviërs zijn dol op schemerlampjes. Het licht moet warm zijn en gedempt door metaal, kunstof, hout, textiel of glas.
Verder lezen: Scandinavisch design-lampen
Ongemerkt aanwezig in je huis
Zelfs als je denkt geen Scandinavische invloeden in je huis te hebben, zou je er weleens naast kunnen zitten. Wat de denken van de golvende vazen van Aalto? Of Aalto’s typische stoelleuningen? Of de stoelen van de Deen Wegner? Het zijn slechts enkele voorbeelden van alledaagse designtrends waarbij het Scandinavisch design van vorige eeuw nog steeds een stempel drukt.
Wiki Commons | SAS Royal Hotel in Kopenhagen met onder meer de ei-stoel van Jacobsen.
Wat is Deens design?
Wat is Deens design? De opkomst van het Deens design in de eerste helft van de 20e eeuw speelde een belangrijke rol bij het beroemd worden van Scandinavisch design. Beide concepten kunnen mogelijk los van elkaar gezien worden. Onder invloed van de Duitse Bauhaus-school, gebruikten veel Deense ontwerpers de nieuwe industriële technologieën. Veel ontwerpen uit die tijd zijn iconisch geworden. Velen worden nog steeds geproduceerd en staan misschien wel in jouw huis. Denk maar aan de ei-stoel van Arne Jacobsen uit 1958. Of de kenmerkende PH-lampen van Poul Henningsen.
De nadruk lag op meubels, maar ook architectuur, zilver, keramiek, glas en textiel hoorden erbij. Denemarken industrialiseerde relatief laat, waardoor het Deense design nog dicht bij het vakmanschap stond en dat uiteindelijk wist te combineren met massaproductie.
Architectuur en Deens design
In de architectuur zien we ook meubelmaker Arne Jacobsen naam en faam maken. Maar wellicht de beroemdste Deense architect is Jørn Utzon. Hij stond bijvoorbeeld aan de basis van het Sydney Opera House. Dit iconische gebouw wordt gezien als één van de architectonische wereldwonderen. In Denemarken werd de bekende The Wave later op zijn werk geïnspireerd. Dat zijn de golvende flatgebouwen in het havenstadje Vejle.
Een bekende pupil van Utzon (en Jacobsen) was Henning Larsen. Hij brak een generatie later door en ontwierp diverse gebouwen in Engeland, Duitsland en Saudi-Arabië. In Scandinavië spreekt het Harpa-concertgebouw in Reykjavík en de Opera van Kopenhagen het meest tot de verbeelding.
Verder lezen: Deens design | tijdloos en toegankelijk
Eigen foto | The wave van Utzon.
Je hoeft maar het internet op of even naar IKEA om een gevoel bij Scandinavisch design te krijgen. De beste manier om een gevoel bij iets te krijgen is door het te zien en te ervaren. Er zijn veel musea waar je terecht kunt. Het Museum of Modern Art in New York bijvoorbeeld heeft een uitgebreide expositie over Deens design. In Denemarken zelf kun je het Danish Design Centre bezoeken. Het Zweedse perspectief op Scandinavisch design vind je in het Stockholmse ArkDes-museum of het Röhsska-museum in Göteborg. In Oslo is Design og arkitektur Norge (DOGA) de place to be. En in het Finse Helsinki kun je terecht bij het Design Museum. Ook in de Benelux zijn er geregeld exposities, bijvoorbeeld in het Designmuseum van het Belgische Gent.
Vanuit de luie stoel kun je ook deze NPO-documentaire over de Aalto’s kijken of deze documentaire over Deens meubeldesign op YouTube.
Andere bekende figuren die Scandinavisch design maakten tot wat het is
In aanvulling op de namen die al de revue passeerden nog enkele bekende Scandinavische ontwerpers. Deze lijst is natuurlijk alles behalve compleet. Wellicht geeft het wel een haakje voor verder onderzoek over wat Scandinavisch design is.
- Hans Brattrud, Noors meubeldesigner en architect.
- Olav Eldøy, Noors meubeldesigner
- Olav Haug, Noors meubeldesigner en houtbewerker
- Astrid Sampe, Zweeds textielontwerpster
- Märta Måås-Fjetterström, Zweeds textielontwerpster
- Bruno Mathsson, Zweeds meubelontwerper en architect
- Carl Fagerlund, Zweeds ontwerper van onder meer glaswerk en lampen
- Kaj Franck, Fins ontwerper van onder meer glaswerk
- Maija Isola, Fins textielontwerpster
- Eer Aarnio, Fins plastic ontwerper (bekend van de plastic puppy)
- Børge Mogensen, Deens meubelmaker (bekend van het danish modern-concept)
- Hanne Kjærholm, Deens architect
- Poul Kjærholm, Deens ontwerper en meubelmaker
- Henning Larsen, Deens architect
- Guðjón Samúelsson, IJslands architect (bekend van de Hallgrimskirkja in Reykjavík)
Geraadpleegde bronnen en leestips over wat Scandinavisch design is
- Diana Jocelyn Greenwold (2021), ‘Making Scandinavian Americans’, in Tigerman and Obniski, 55.
- Jeannine Falino (2021), ‘Scandinavian Design and the United States, 1890–1980’, in Journal of Design History, Volume 34, Issue 3, September 2021, P. 293–295, geraadpleegd via Academic.oup.com
- Mads Mordhorst (2021), hoofdstuk 13: ‘The creation of a regional brand: Scandinavian design’, in ‘The Making and Circulation of Nordic Models, Ideas and Images‘, P. 251-270, geraadpleegd via Taylorfrancis.com
- Hansen, P.H. (2006), Networks, narratives, and new markets: The rise and decline of Danish modern furniture design, 1930–1970. Business History Review, 2006. Geraadpleegd via Researchgate.net.
Wil je meer Scandinavische lifestyle-artikelen lezen? Wellicht vind je onderstaand iets van je gading.
Wat is Scandinavisch design vroeger en nu?
Wat is Scandinavisch design? Kenmerkend voor Scandinavisch design zijn de lichte muren, de houten vloeren en een minimalistische inrichting. Het is natuurlijk veel meer dan alleen een paar IKEA-frutseltjes kopen….
Beste wandlamp Scandinavisch design 2022
Ben je op zoek naar een wandlamp in Scandinavisch design? En ben je benieuwd welke het best in je interieur past? We praten je bij over de wondere wereld van…
Beste hanglamp in Scandinavisch design 2022
Welke hanglamp in Scandinavisch design past het beste in jouw interieur? We nemen je mee in de wonderbaarlijk omvangrijke wereld van de Noord-Europese verlichting. Ga je voor een Menu, Iittala,…