Duurzaamste landen ter wereld - It's Scandinavian

Wat zijn de duurzaamste landen ter wereld en hoe verhouden de Scandinavische landen zich hiertoe? In dit artikel belichten we drie duurzaamheidsindexen. Ook de mitsen en maren passeren de revue.

Wat zijn de duurzaamste landen ter wereld?

Er zijn een aantal toonaangevende duurzaamheidsindexen ontwikkeld om te duiden hoe we er wereldwijd voorstaan. We bekijken de volgende drie indexen.

Environmental Performance Index (EPI) Spring naar…
Sustainable Development Report (Verenigde Naties) Spring naar…
Morningstar Sustainability Atlas Spring naar…

Het is goed om te weten dat elk onderzoek andere methodieken en datasets gebruikt. Ook een definitie van wat duurzaamheid is varieert per onderzoek. Dat betekent ook dat het duurzaamste land ter wereld niet bestaat en dat we meerdere duurzaamste landen hebben.

Het Sustainable Development Report van de Verenigde Naties leunt op een brede definitie van duurzaamheid. Het gaat niet alleen om milieu. Er is ook om aandacht voor sociale thema’s. De Environmental Performance Index (EPI) richt zich meer op een enge definitie van duurzaamheid. De indicatoren gaan meer over milieu dan over sociaaleconomische omstandigheden. De Morningstar Sustainability Atlas baseert zich op onderzoek naar grote bedrijven wereldwijd. Hier wordt weer de brede definitie van duurzaamheid gevolgd.

Duurzaamste landen ter wereld — Mark König | Windmolenpark bij Gedser, Zuidoost-Denemarken

Environmental Performance Index (EPI)

De meest gebruikte index is de Environmental Performance Index (EPI). Deze index combineert data en geeft een mooie schets van het moment. De organisatie is een samenwerking van Yale University en Columbia University. Het initiatief wordt gefinancierd door de Canadese McCall MacBain Foundation (website).

Er zijn 32 indicatoren in 11 probleemcategorieën om de duurzaamste landen ter wereld te bepalen. Denk aan luchtkwaliteit, drinkwater, vervuiling door zware metalen, afvalverwerking, biodiversiteit, klimaatverandering of luchtvervuiling.

Er worden 180 landen gerangschikt. De index laat simpelweg zien welke landen op koers liggen en welke nalaten.

In de laatste rapportage van 2020 zie we de volgende landen in de top 10 staan.

Denemarken, 82.5 (EPI-indexcijfer)
Luxemburg, 82.5
Zwitserland, 81.5
Verenigd Koninkrijk, 81.3
Frankrijk, 80
Oostenrijk, 79.6
Finland, 78.9
Zweden, 78.7
Noorwegen, 77.7
Duitsland, 77.2

*Nederland (75.3), België (73.3) en IJsland (72.3) staan in de top 20 van de lijst.

Mitsen en maren bij deze duurzaamheidsindex

Wat meteen opvalt is dat welvaart een goede graadmeter is voor duurzaamheid. Het zijn stuk voor stuk de rijke landen in Noordwest-Europa die in de top 10 zetelen. Daar valt natuurlijk iets op af te dingen. Het is immers de ecologische voetafdruk van juist deze landen die te groot is. Als elk land zoals de rijke landen zou leven, dan kwamen we meerdere planeten tekort. Dergelijke relativering komt voor zover wij weten in deze cijfers niet naar voren.

Wat ook goed is om mee te nemen is dat deze index pre-corona is. De publicatie is van 2020. De gebruikte datasets zijn in de meeste gevallen van 2018. In 2022 is de volgende publicatie. Ook recente, grote milieucatastrofen zijn dus niet meegenomen. Denk aan de bosbranden in Australië, Siberië en de Amazone.

Sustainable Development Report (Verenigde Naties)

Een aantal jaren geleden hebben de 193 landen van de Verenigde Naties (VN) een agenda vastgesteld voor de periode 2015-2030. Er zijn 17 duurzame ontwikkelingsdoelen om een einde te maken aan extreme armoede, ongelijkheid, onrecht en klimaatverandering (website).

De duurzame ontwikkelingsdoelen of sustainable development goals (sdg’s) worden over het algemeen breed geaccepteerd. Dat wil zeggen dat ze op de agenda staan in het onderwijs, bij bedrijven en bij maatschappelijke organisaties.

Of dat toereikend is? Soms moet je de lat hoog leggen om überhaupt stapjes te maken. Er is in ieder geval een jaarlijks een rapport dat bepaalt hoever landen zijn (website).

Een indexscore van 100 betekent dat alle doelen behaald zijn. Een score van 0 betekent dat er nog geen enkel doel behaald is. Onderstaande landen zouden de duurzaamste ter wereld zijn in 2021. De coronacrisis belemmert de voortgang de laatste 2 jaar wereldwijd.

Finland, 85.90 (SDG-indexcijfer)
Zweden, 85.61
Denemarken, 84.86
Duitsland, 82.48
België, 82.19
Oostenrijk, 82.08
Noorwegen, 81.98
Frankrijk, 81.67
Slovenië, 81.60
Estland, 81.58

* Nederland (81.56) staat 11e. IJsland (78.17) staat slechts 29e en worstelt vooral met natuurbehoud ter land en ter zee.

Mitsen en maren bij deze duurzaamheidsindex

Ook hier staan de Europese landen hoog op de lijst. Dat hebben ze vooral te danken aan mensenrechten, welzijn en welvaart. Kijken we naar duurzaamheid in termen van milieu en klimaat dan laten de toplanden vooralsnog na. Met name de overconsumptie en niet-duurzame industrie zijn een probleem. Armere landen scoren hier doorgaans beter op. Dat is simpelweg omdat er minder middelen zijn.

Het spillover-effect

Het SDG-onderzoek onderschrijft de negatieve impact van rijke landen op arme landen. Dit noemen we het spillover-effect. Spillover zijn de activiteiten van welvarende landen die de ontwikkeling van minder welvarende landen in de weg staan. Dan kun je denken aan niet-duurzame productie in andere landen. Of aan de organisatie van diverse belastingstelsels.

Oneerlijke belastingstructuren zorgen ervoor dat minder welvarende landen belangrijke inkomsten missen. Hiermee zouden ze hun duurzame ontwikkelingsdoelen kunnen behalen. Denk aan speciale belastingconstructies voor multinationals. Met name Nederland, het Verenigd Koninkrijk, Ierland en Singapore mogen zich dit aanrekenen. Bovendien vormen de traditionele belastingparadijzen een probleem. Dat zijn landen als Zwitserland, Luxemburg of de Kaaimaneilanden (Brits overzees gebied).

Sustainable development goals — De duurzame ontwikkelingsdoelen.

Morningstar Sustainability Atlas

Een andere interessante index om de duurzaamste landen ter wereld te bepalen is de Morningstar Sustainability Atlas (website). Hier zit een commercieel onderzoeksbureau achter dat duurzaamheid in kaart brengt voor financiële investeerders. Zij meten het duurzaamheidsniveau per land aan de hand van de gevestigde beursgenoteerde bedrijven. Met andere woorden: welke financiële beurs is het duurzaamst?

Ook in deze top 10 zien we dat Noordwest-Europa de prominente plekken inneemt. Het is zelfs de Nederlandse AEX die het beste scoort. Ook Hongkong en Taiwan doen het goed. Voor het indexcijfer geldt hoe lager, hoe duurzamer. Het cijfer steunt op drie pijlers: milieu, sociaaleconomische omstandigheden en duurzaam bestuur.

Nederland, 17.86 (Portfolio Sustainability Score)
Frankrijk, 19.40
Finland, 19.73
Hongkong, 20,13
Taiwan, 20.62
Spanje, 20.76
Zweden, 20.91
Duitsland, 21.38
Denemarken, 21.42
Portugal, 21.72

*België (23.87) en Noorwegen (24.27) vallen net buiten de top 10. De kleine IJslandse beurs is niet in het onderzoek meegenomen.

Mitsen en maren bij deze duurzaamheidsindex

Het onderzoek beperkt zich tot de grote industrielanden. Door alleen naar de beursgenoteerde bedrijven te kijken is je blik natuurlijk wat beperkt. Wat ook opvalt is dat één of twee grote spelers op de markt roet in het eten kunnen gooien. In de Verenigde Staten beletten bedrijven als Facebook, Amazon en Johnson & Johnson een goede score.

Het tegengestelde geldt voor landen als Nederland en Finland. Voor Nederland is ASML een kartrekker, zeker op de pijler duurzaam bestuur. Finland maakt een grote sprong voorwaarts door de goede prestaties van Nokia en industrieel producent KONE.

Noord-Europa bij de duurzaamste landen ter wereld

De landen in Noord-Europa doen het vrij goed op de duurzaamheidsindexen. En dan vooral de Noordse en Scandinavische landen. Dat zijn in dit geval IJsland, Denemarken, Noorwegen, Zweden en Finland. Voor de goede prestaties op de indexen zijn verschillende verklaringen. Op de eerste plaats profiteren de landen van hun ligging. Er zijn veel natuurlijke hulpmiddelen en er is een lage bevolkingsdichtheid. Dat laatste betekent dat er simpelweg meer ruimte is. Vergelijk het met de Lage Landen, waar grond een stuk schaarser is.

Dat zorgt er meteen al voor dat er hoge ogen gegooid worden op milieu en volksgezondheid. Denk aan luchtkwaliteit en schoon drinkwater (Zie EPI-score). Ook op het gebied van niet-fossiele energievoorziening scoren de Noordse landen hoog. IJsland profiteert al jaren van de aardwarmte die in overvloed aanwezig is op het vulkanische eiland. Noorwegen zet welvaart uit olie- en gaswinning slim om in groene energie. Denemarken laat Nederland en België zien dat het wel kan met windenergie.

Op sociaal-economisch vlak zien we dat de Noordse landen voorop liggen. Dan hebben we het over zaken als gendergelijkheid, armoede en persvrijheid. Het is niet voor niks dat bijvoorbeeld het Finse onderwijs zo gelauwerd wordt. Ook arbeidsparticipatie onder vrouwen is al jaren hoog in landen als Noorwegen en Zweden. De loonkloof tussen man en vrouw is nergens zo klein als in Noord-Europa.

Waarin Noord-Europa niet de duurzaamste is

De grootste uitdagingen liggen in het eerder besproken spillover-effect en de grote ecologische voetafdruk. Economische activiteiten over de grens houden minder welvarende landen achter. De spulletjes die we in het Westen ambiëren moeten ergens gemaakt worden en dat heeft een prijs. Ook sluwe belastingconstructies zoals die van het Verenigd Koninkrijk en Nederland houden ongelijkheid in de wereld in stand.

Bronnenlijst duurzaamste landen ter wereld

Wendling, Z.A., Emerson, J.W., de Sherbinin, A., Esty, D.C., et al. (2020). 2020 Environmental Performance Index. New Haven, CT: Yale Center for Environmental Law & Policy. epi.yale.edu
Jeffrey D. Sachs, Christian Kroll, Guillaume Lafortune, Grayson Fuller, and Finn Woelm (2021). Sustainable Development Report. sdgindex.org
Sustainable Development Report – Data Explorer. dashboards.sdgindex.org/explorer
Morningstar inc. (April 2021). bit.ly/3DosslJ