Oorlog is toch de mannenaangelegenheid bij uitstek? Hoe kon de Lotta Svärd-beweging in Noord-Europa dan zo beroemd worden? We pakken de geschiedenis op in de Eerste Wereldoorlog.
Het is 6 december 1917. De Russische Revolutie is in volle gang. Tsaar Nicolaas II is op dat moment al bijna een jaar afgezet. De bolsjewieken onder Lenin hebben zojuist de macht overgenomen en Rusland is verwikkeld in zowel een burgeroorlog als de Eerste Wereldoorlog.
Finland is dat op dat moment nog een groothertogdom binnen Rusland. Het grijpt zijn kans schoon en verklaart op 6 december de onafhankelijkheid. Daarmee komt ook een einde aan twintig jaar lang ‘Russificatie’. Daarmee bedoelen we de onderdrukking van de Finse taal en cultuur door het tsaristische regime.
Finse burgeroorlog en het begin van Lotta Svärd
Daarmee is de kous zeker niet af. In Finland zijn op dat moment 42.500 muitende Russische militairen. De regering bestaat voornamelijk uit sociaaldemocraten. Daartegenover staan de Finse socialisten. Zij roepen op hun beurt op 29 januari 1918 de Finse Socialistische Arbeidersrepubliek uit. Het wordt een strijd tussen de witten en de roden. De rode militie van de socialisten krijgt wapens van de gestationeerde Russische militairen. De witte militie van de sociaaldemocraten wordt materieel gesteund door Duitsland en Zweden. De militanten aan beide zijden zijn nagenoeg ongetraind.
Toch verklaren ze elkaar de oorlog. Wat volgt zijn vier bloedige maanden met duizenden slachtoffers en een hongersnood met naar schatting 20.000 doden. De witten trekken uiteindelijk aan het langste eind, dankzij de steun van 2000 Duitse beroepsmilitairen. Onder de witte milities zijn ook een aantal vrouwen verenigd.
Één van de meest iconische vrouwen is Verna Erikson (foto) geworden. Deze foto is destijds in zwartwit gepubliceerd in een Fins tijdschrift. Dat was een doorn in het oog van de Finse legerleiding. Zij zagen geen rol weggelegd voor tot de tanden toe bewapende vrouwen. Dat de legerleiding wel op de ondersteuning van vrouwen rekende zou snel blijken. Eind 1918 organiseerden de vrouwelijke milities zich in een paramilitaire beweging genaamd Lotta Svärd.
Voor Verna Erikson liep het slecht af. Ze stierf nog in 1918 aan de gevolgen van kanker. Voordien werd ze onderscheiden in de Orde van het Vrijheidskruis. Ze was tevens studente aan de technische universiteit, tamelijk uniek voor vrouwen destijds.
Lotta Svärd komt tot bloei
Lotta Svärd is een fictief persoon, bedacht door Johan Ludvig Runeberg. Deze 19e-eeuwse dichter uit het stadje Porvoo is trouwens ook bekend om de Runeberg Torte, een klein kenmerkend rond gebakje. Met het tot stand komen van het gebak zelf heeft hij overigens voor zover we weten niks van doen. Het is enkel naar hem vernoemd. En lekker! (Zie hier het recept)
Terug naar Lotta. Lotta is de hoofdpersoon in Runebergs gedicht Fänrik Ståls sägner ging met haar man mee naar het front in de Finse oorlog begin 19e eeuw. Als haar man overlijdt besluit zij te blijven en de gewonden te verzorgen.
De daden van Lotta raken begin 20e eeuw in trek en tal van vrouwenbewegingen verenigen zich onder de naam Lotta Svärd. In de jaren 20 en 30 groeit Lotta Svärd uit tot een vrijwilligersorganisatie van zestigduizend leden. De organisatie ontwikkelt een eigen subcultuur met bijbehorende etiquette. De leden zijn in principe christelijk. Tegen de Tweede Wereldoorlog wordt toelating van nieuwe leden noodgedwongen versoepeld. Hierdoor verliest de organisatie een deel van de ideologische inslag en herkenbaarheid.
Wat deden de Lotta’s?
Lotta Svärd was verdeeld in diverse militaire takken. Zo namen de Lotta’s een groot deel van de medische militaire zorg voor hun rekening. Ook de veldkeuken was in handen van de organisatie, evenals een deel van de materiële ondersteuning en administratie. De uniformen waren vanzelfsprekend ook door Lottahanden vervaardigd. Voor Lotta’s in spe was er een jeugdbeweging: de Pikkulotta’s (Mini-Lotta’s). Dit waren een soort van padvinders.
Één van de meest markante en getalenteerde Lotta’s was Hilja Riipinen. Haar bijnaam was Hurja Hilja, wilde Hilja. Hilja schreef mee aan de Lotta Svärd-krant, leidde lokale Lotta-afdelingen en was een geliefd spreker. In 1930 tot 1939 nam ze plaats in het Finse parlement. Hier bleek ze al snel een radicaal anti-communist en een plaaggeest voor linkse politici.
In de Tweede Wereldoorlog telt de beweging 242.000 leden. Daarmee was Lotta Svärd het grootste vrijwilligerscorps ter wereld. Dat is extra bijzonder als je bedenkt dat er maar 3.7 miljoen Finnen zijn op dat moment.
Lotta Svärd in WOII: vrouwen op de arbeidsmarkt
In 1939 valt de Sovjet-Unie Finland binnen met 2000 tanks en 450.000 grondtroepen. Ongeveer 160.000 Finse mannen houden dapper stand. Dat doen ze dankzij slimme tactieken met snelle verplaatsing op ski’s. Met geïmproviseerde molotovcocktails wisten ze de tanks uit te schakelen.
Wat in de verslaglegging van die oorlog nogal eens vergeten wordt is dat Finland zijn weerbaarheid ook aan Lotta Svärd te danken had. Er was natuurlijk een belangrijke rol in het leger enerzijds. Anderzijds vervulden de vrouwen ook op de arbeidsmarkt een belangrijke rol. De mannen waren immers aan het front. Hierdoor bleef zowel de economie als de oorlogsindustrie draaien.
Hoewel een militaire beweging, waren de Lotta’s nagenoeg onbewapend. Uitzondering waren de vrouwen die op wacht stonden, bijvoorbeeld in Helsinki bij de luchtzoeklichten. Met deze lampen werden overvliegende Sovjet-bommenwerpers gespot, waarna de luchtafweer zijn gang kon gaan.
In een oorlog waarbij het voortbestaan van het kleine Finland aan een zijden draadje hing, kon natuurlijk elke vorm van steun het verschil maken. Alleen al daarom was de rol van de Lotta-beweging van invloed op de beeldvorming van vrouwen in Finland.
Emancipatie vrouwen arbeidsmarkt na WOII
Nu is er nogal wat discussie onder historici als het gaat over de rol van WOII in vrouwenemancipatie. Veel historici stellen dat de toegang voor vrouwen tot de arbeidsmarkt tijdelijk was. We zien dat in Nederland vrij sterk natuurlijk. Vrouwen werden op de eerste plaats weer moeder tijdens de babyboom. Pas in 1956 worden gehuwde vrouwen handelingsbekwaam geacht voor de wet. In datzelfde jaar kregen we in Nederland de eerste vrouwelijke minister: Marga Klompé.
Finland oogt vrijgevochtener dan Nederland op die vlakken. Voor de oorlog waren Finse vrouwen al vrij om betaalde arbeid te verrichten. Echtgenoten hadden geen formeel voogdijschap meer. In 1926 al trad de eerste vrouwelijke minister aan in Finland: Miina Sillanpää. Daarbij speelt mee dat de Tweede Wereldoorlog voor de Finnen intens was geweest.
Er waren op een bevolking van 3,7 miljoen mensen al 95.000 jonge mannen, vaders en arbeiders overleden. Daarom was de inzet van vrouwen in de economie domweg nodig. Dat de Finse regering daarop anticipeerde, blijkt wel uit een wet voor gratis eten op school. Hierdoor werden moeders die normaliter zouden koken ontlast.
Sociale emancipatie in Finland
In sociaal opzicht was het ook voor Finland wachten op de tweede feministische golf die wereldwijd in de jaren zestig de kop op stak. Vrouwen mochten dan wel veel, maar waren uiteindelijk niet gelijk aan mannen. Tegenwoordig is Finland een voorloper als het gaat om vrouwenrechten. Op de Gender Equality Index scoort Finland steevast hoog.
Lotta Svärd werd formeel ontbonden in 1944. Aan de onderhandelingstafel kreeg Stalin het voor elkaar dat alle paramilitaire organisaties ontbonden werden. In feite ging de beweging verder onder een soortgelijke naam. Vanaf de jaren 90 is het overigens ook mogelijk om bewapende dienstplicht te vervullen. Met de steeds aanwezige dreiging van Rusland heeft Finland helaas tot op de dag van vandaag nog een dienstplicht. Deze staat als vrij pittig bekend.
Lotta Svärd in Noord-Europa
De culturele impact en symboliek van Lotta Svärd is groot. Dat blijkt wel uit het feit dat Estland, Denemarken, Noorwegen en Zweden eveneens Lotta Svärd-bewegingen hebben of hadden. Zweden was het eerste land dat het Finse voorbeeld volgde in 1924.
Plan je museumbezoek in Finland
Ben je in Finland dan kun je naar twee Lottamusea toe.
Wil je meer over Finland weten, begin dan eens met de basics en reistips voor Finland. Natuurlijk hebben we ook meer artikels over Finland.
Je hebt je hotel geboekt en bent klaar voor de leukste bezienswaardigheden van Helsinki. Helemaal top! We tippen 10 boeiende plekken.
De natuur heeft sterk de overhand in het landschap van Finland. Zonnige zomers en sneeuwrijke winters sieren de bosrijke wildernis.
Op zoek naar de mooiste bestemmingen en bezienswaardigheden van Finland nemen we je mee langs pareltjes die de moeite meer dan waard zijn.
In Finland geniet je in de zomer van een prima temperatuur en veel daglicht. Het land is uniek in zowel natuur als cultuur.