Het Finse onderwijssysteem - It's Scandinavian

Het Finse onderwijssysteem wordt al jaren hoog aangeschreven. Op PISA-lijstjes zetelt Finland meestal in de top-10. Kanttekening daarbij is dat Finland de laatste 15 jaar stilaan terrein verliest op andere landen in de PISA-rankings. Zoals in bijna elk land is er voortdurend discussie over wat goed onderwijs is.

Samen met hun onderwijscollega’s uit Estland stelen de Finse leerkrachten traditioneel de show in Europa op basis van de vele top 10-lijstjes. Andere landen die op wereldtoneel hoog scoren zijn China, Singapore en Japan. Wat is het geheim van het Finse onderwijssysteem? En waarom hebben de lerarenopleidingen in Finland duizenden sollicitanten voor een honderdtal plekken? We bekijken ook waarom er de laatste jaren zand in de motor lijkt te zitten.

Ethan Hu | Finse studenten hebben sneeuwpret tijdens laskiainen (Vastenavond).

De lange weg van het Finse onderwijssysteem

De vruchten die Finland nu nog steeds plukt zijn mede te danken aan onderwijshervormingen precies 50 jaar geleden. Toen verkoos Finland het Noordse schoolsysteem van buurland Zweden boven het Duitse en Nederlandse onderwijssysteem. Het ging op de eerste plaats om een bepaalde mindset die perfect paste bij de Scandinavische sociaaldemocratiën. De idee van inclusiviteit. Iedereen is gelijk en elk kind kan alles leren. Alleen kan niet elk kind alles op dezelfde manier leren en in hetzelfde tempo.

Een andere belangrijke zet was de lerarenopleidingen universitair maken. Daarbij is het goed om te weten dat de Finse overheid het onderwijs volledig financiert, voor elke Fin, van de basisschool tot en met de universiteit. Ook het nationale onderwijscurriculum werd vernieuwd. De klassen mochten niet groter zijn dan twintig leerlingen. Ook ging er domweg structureel meer geld naar het onderwijs. Iets als een Citotoets kennen de Finnen niet. Een belangrijk ijkpunt zijn de schoolprestaties over meerdere jaren. Kinderen die langer de tijd nodig hebben, krijgen die. Dergelijk bewustzijn zie je ook in Nederland steeds meer terug, bijvoorbeeld in het opkomende 10-14-onderwijs.

De leerkracht op een voetstuk

Het vak leraar staat in Finland hoog aangeschreven. De opleiding tot leraar is universitair en de sollicitantenlijst is soms wel tien keer zo lang als het aantal plekken. Dit geldt dus ook voor het beroep basisschoolleraar. Verrassend genoeg zien we die status niet eens zozeer terug in de salarisschaal. Als je het tenminste met Nederland vergelijkt. Zo verdiende anno 2021 een Finse basisschoolleraar met 15 jaar ervaring om en nabij de 45.500 dollar per jaar. In Nederland was dit maar liefst 71.000 euro per jaar (bron; 2021).

Waar zit die waardering dan wel in? Scholen en leraren genieten in Finland meer vrijheid en vertrouwen dan in Nederland. De managementlaag is er beperkter. Ter illustratie van dat vertrouwen: de onderwijsinspectie is in de jaren 90 afgeschaft. Leerkrachten ervaren minder werkdruk en komen meer toe aan het stimuleren van de leerlingen. Dat komt ook doordat een docent in Finland maar drie tot vier lessen per dag geeft. Zo houdt hij of zij meer energie en creativiteit over om de lessen op hoog niveau aan te bieden. Less is more.

Het Finse onderwijssysteem draait om ontwikkeling

In Finland worden de peuters en de kleuters bewust binnen duidelijke kaders vrij gelaten. Jonge kinderen leren spelend. Als je te veel op cognitieve ontwikkeling gaat zitten kan dit averechts werken en achterstanden opwerpen, zeker bij de kinderen die er nog niet klaar voor zijn. Hoewel leesvaardigheid en rekenen op Finse basisscholen belangrijk zijn, staan ook de andere vakken hoog aangeschreven. Denk aan wereldoriëntatie, muziek en sport. De gedachte hierachter is dat elk kind andere kwaliteiten heeft. Door te veel de nadruk op taal en rekenen te leggen, raak je kinderen met bijzondere talenten misschien kwijt. Ook de brede ontwikkeling van een mens laat zich niet slechts in taal en rekenen vangen.

Basisschool tot je 16e

Één van de unieke dingen aan het Finse onderwijssysteem is dat veel kinderen van verschillende leeftijden en niveaus bij elkaar zitten. De basisschool stopt dus niet op je 12e, maar op je 16e. De Finnen noemen dit peruskoulu. Op scholen wordt vaak met projecten in kleine groepen gewerkt. Klassen zijn überhaupt niet te groot en leerlingen en leerkrachten zijn bezig met de individuele leerbehoeften. Zo worden talenten ontdekt en ontwikkeld. Er is dan ook weinig stof standaard en methodisch op de peruskoulo. Ben je eenmaal 16 jaar? Dan kies je voor een richting in bijvoorbeeld het hoger beroepsonderwijs of de voorbereidende school op de universiteit.

Terreinverlies van het Finse onderwijssysteem op internationale rankings

Sinds 2006 wijst men erop dat Finland stilaan terrein verliest in de PISA-ranking. Dat geldt zeker voor taal en rekenen. Daarvan getuigt ook een dalende trend op de PIRLS- en TIMSS-rankings. Dit zijn internationaal vergelijkende onderzoeken naar respectievelijk leesvaardigheid en rekenen.

Bekend onderwijsauteur Pasi Sahlberg duidt onder andere op de wet van de remmende voorsprong. Andere landen hebben hun onderwijssysteem succesvol verbeterd, mede door in Finland rond te kijken. Het is dan ook niet gek dat er meer concurrentie aan de top van deze lijstjes is. Andreas Schleicher, onderwijsdirecteur van het OECD, zegt in 2015 dat Finland zich ongekend ontwikkelde vanaf de jaren 60. Relatief gezien is het huidige terreinverlies klein, stelt hij (bron). Sahlberg duidt bovendien op de prestige achter hoge testscores. Je kunt je onderwijs makkelijk zo inrichten dat je de hoogste cijfers haalt, maar leer je dan het meeste?

De Zweedse onderzoeker Sahlgren (2015), niet te verwarren met Sahlberg, is kritischer. De regie is volgens hem te veel van de leraar naar de leerling gegaan. Daarmee bedoelt hij dat leerlingen te veel hun eigen plan mogen trekken en zo min of meer hun eigen onderwijs construeren. In de onderwijswereld wordt dat ook wel constructivisme genoemd. De meeste moderne ideeën over leren hebben constructivistische elementen in zich, maar erkennen de tekortkomingen ervan. Dat resulteert erin dat constructivisme vooral in gematigde vorm aangehangen wordt, waarbij de leraar nog steeds actief stuurt in het onderwijs.

Maatschappelijke trends in Finland

Doorgaans worden ook maatschappelijke trends betrokken bij de veranderende onderwijsresultaten. Onderdeel van politieke discussie is bijvoorbeeld in hoeverre de mindere sociale zekerheid in de Finse maatschappij een rol speelt. Gaan leerprestaties van kinderen misschien achteruit als meer ouders stress hebben over hoe ze moeten rondkomen en/of ze hun baan behouden?

Een andere trend is dat leerlingen minder lezen in hun vrije tijd dan vorige generaties, een probleem dat we in het hele Westerse onderwijs zien. Aanvullend wijzen critici in Finland (en daarbuiten) erop dat Finland te weinig in wiskunde en rekenen investeert. Voor een deel zit dat kortweg in het aantal uren dat er per week aan besteed wordt. Leren is ook de tijd nemen en hard werken.

Brits onderzoeker Tim Oates (2015) stelt ook dat de beeldvorming omtrent het Finse onderwijssysteem nogal eens doorschiet. Hij betoogt dat we best wel iets van Finland kunnen leren, maar dat we wel bij de feiten moeten blijven. Ook in Finland heb je bijvoorbeeld privaat onderwijs en leerkrachten verdienen er minder dan vaak gedacht wordt. Het Finse onderwijssysteem is een interessant studieobject voor onderwijsvernieuwing, maar zeker geen sprookje.